آیا غایب شدن امام زمان (علیه السلام) در روایات صحیح پیش بینی شده است؟

آیا غایب شدن امام زمان (علیه السلام) در روایات صحیح پیش بینی شده است؟

توضیح سؤال: روایاتی‌که در موضوع غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف» آمده، برای آن حضرت دو غیبت (صغری و کبرا) را بیان کرده اند. سؤال این است که آیا روایات این موضوع صحیح هستند یانه؟ خواهشمندیم با ذکر روایات صحیح به این سؤال پاسخ دهید. پاسخ: طبق بررسی انجام شده، روایاتی که موضوع غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را بیان می‌کنند، به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته نخست دو مقطع از غیبت (صغرا و کبرا) را پس از دیگری، برای آن حضرت ذکر کرده اند. دسته دوم نیز بیانگر غیبت طولانی برای ایشان است که طبعا اشاره به غیبت کبرای آن حضرت دارد. و نکته قابل توجه این که در هر دو دسته، روایات صحیح وجود دارد و روایات این موضوع در حد استفاضه است؛ از این جهت نیازی به بررسی سندی هم نیست ولی از آنجایی که در متن سؤال، آوردن روایات صحیح درخواست شده، در هر دسته یک روایت را بررسی سندی کرده ایم و از بررسی اسناد بقیه روایات به خاطر پرهیز از اطاله کلام صرف نظر کرده ایم. اما قبل از بیان روایات، کلمات علمای شیعه را در صحت این روایات ذکر می‌کنیم: سخنان علمای شیعه در صحت روایات این موضوع علمای شیعه بعد از این که روایات این موضوع را در کتابهای شان آورده اند، به صحت اسناد و متواتر بودن این روایات تصریح کرده اند. به سخنان برخی از بزرگان اشاره می‌کنیم. 1. محمد بن ابراهیم نعمانی (متوفای360هـ) ایشان یکی از علمای عظیم القدر شیعه است و پس از این که روایات موضوع غیبت را در کتاب «الغیبة» ذکر کرده،‌ می‌نویسد: هذه الأحادیث التی یذکر فیها أن للقائم (علیه السلام) غیبتین أحادیث قد صحت عندنا بحمد الله، وأوضح الله قول الأئمة (علیهم السلام) وأظهر برهان صدقهم فیها، این روایاتی که می‌گویند برای قائم علیه السلام دو تا غیبت است،‌ در نزد ما بحمد الله صحت شان ثابت شده است. خداوند متعال گفتار ائمه و برهان درست شان را در باره غیبت روشن و ظاهر ساخت. النعمانی، أبی عبد الله محمد بن ابن إبراهیم بن جعفر الکاتب المعروف ب‍ ابن أبی زینب النعمانی (متوفای360ه‍ـ)،‌الغیبة،‌ ص 179، تحقیق: فارس حسون کریم، ناشر: أنوار الهدى،‌ چاپخانه: مهر – قم، چاپ: الأولى1422 2. شیخ صدوق (متوفای 381هـ) شیخ صدوق رحمة‌ الله علیه نیز می‌نویسد: وأنه قد غاب کما جاءت الاخبار فی الغیبة فإنها جاءت مشهورة متواترة وکانت الشیعة تتوقعها وتترجاها کما ترجون بعد هذا من قیام القائم علیه السلام بالحق وإظهار العدل . ونسأل الله عز وجل توفیقا وصبرا جمیلا برحمته. امام زمان علیه السلام غایب شده است؛ چنانچه روایات در باره غیبت آن حضرت آمده است. این روایت مشهور و متواتر است شیعه متوقّع آن غیبت است و به آن امیدوار است، زیرا رجاء واثق دارد که قائم علیه السّلام پس از آن قیام خواهد کرد و عدل و داد را ظاهر خواهد ساخت. از رحمت واسعه حقّ درخواست توفیق و صبر جمیل مى‏نمائیم. الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى381هـ)، کمال الدین و تمام النعمة، ص94، ناشر:‌ اسلامیة ـ تهران‏، الطبعة الثانیة‏، 1395 هـ. 3. شیخ مفید (متوفای 413هـ) شیخ مفید در کتاب «الارشاد» می‌فرماید: قبل از این که حضرت به دنیا بیاید در باره غیبت و ظهورش خبر داده شده و این روایات مستفیض است:  وَکَانَ الْخَبَرُ بِغَیْبَتِهِ ثَابِتاً قَبْلَ وُجُودِهِ وَبِدَوْلَتِهِ مُسْتَفِیضاً قَبْلَ غَیْبَتِهِ وَهُوَ صَاحِبُ السَّیْفِ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى علیه السلام وَالْقَائِمُ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرُ لِدَوْلَةِ الْإِیمَانِ وَلَهُ قَبْلَ قِیَامِهِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَى کَمَا جَاءَتْ بِذَلِکَ الْأَخْبَارُ فَأَمَّا الْقُصْرَى مِنْهُمَا فَمُنْذُ وَقْتِ مَوْلِدِهِ إِلَى انْقِطَاعِ السِّفَارَةِ بَیْنَهُ وَبَیْنَ شِیعَتِهِ وَعَدَمِ السُّفَرَاءِ بِالْوَفَاةِ وَأَمَّا الطُّولَى فَهِیَ بَعْدَ الْأُولَى وَفِی آخِرِهَا یَقُومُ بِالسَّیْفِ. و خبر غیبت و ظهور دولتش پیش از به دنیا آمدن و غیبت آن حضرت ثابت و در کتابها بسیار و به حد استفاضة رسیده است، و در میان ائمه دین علیهم السّلام او است که صاحب شمشیر و قیام‏ کننده بحق، و همگى چشم به راه دولت ایمان او هستند. و پیش از قیام، آن حضرت دو غیبت دارد که یکى طولانی تر از دیگرى است چنانچه اخبار بدان مضمون رسیده، اما غیبت کوتاه و صغراى او از زمان به دنیا آمدنش بود تا آنگاه که سفارت و وساطت میان او و شیعیان قطع شد، و وسائط و سفراء عالیقدر آن حضرت به واسطه فوت از میان رفتند، و اما غیبت طولانى (و کبرى) پس از نخستین غیبت اوست، و در پایان آن زمان بشمشیر قیام خواهد فرمود. البغدادی، الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان، العکبری ، (متوفای 413هـ)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج2، ص340، تحقیق : مؤسسة آل البیت علیهم السلام لتحقیق التراث، ناشر : دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع - بیروت – لبنان، سال چاپ : 1414 - 1993 م 4. ابو الحسن الإربلی (متوفاى693هـ) اربلی نیز همانند شیخ مفید روایات غیبت امام زمان علیه السلام را مستفیض می‌داند: وکان الخبر بغیبته ثابتا قبل وجوده ، وبدولته مستفیضا قبل غیبته، وهو صاحب السیف من أئمة الهدى علیهم السلام ، والقائم بالحق والمنتظر لدولة الایمان وله قبل غیبتان ، أحدهما أطوال من الأخرى ، کما جاءت بذلک الاخبار الإربلی، أبی الحسن علی بن عیسی بن أبی الفتح (متوفاى693هـ)، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج3، ص 244، ناشر: دار الأضواء ـ بیروت، الطبعة الثانیة، 1405هـ ـ 1985م. 5. علامه حلی (متوفای726هـ) علامه حلی نیز می‌فرماید: وکان الخبر بغیبته ثابتا قبل وجوده وبدولته مستفیضا قبل غیبته وهو صاحب السیف من أئمة الهدى علیهم السلام والقائم بالحق المنتظر لدولة الایمان وله قبل قیامه غیبتان : إحدیهما أطول من الأخرى کما جاءت بذلک الاخبار... الحلی، حسن بن المطهر (متوفای726هـ)، المستجاد من کتاب الارشاد، ص 232، ناشر: مکتب آیة الله العظمى المرعشی النجفی – قم، سال چاپ : 1406 بنا براین، روایات غیبت آن حضرت در نز علمای شیعه مستفیض و صحیح است و هیچگونه ابهامی در آنها وجود ندارد. صدور اخبار موضوع غیبت امام زمان (ع) از سوی معصومین (ع) نکته مورد توجه دیگر این است که روایات موضوع غایب شدن امام زمان علیه السلام بعد از تولد، از ناحیه هر یکی از معصومین علیهم السلام از وجود مبارک رسول خدا گرفته تا امام حسن عسکری علیهم السلام صادر شده و علمای شیعه آنها را در کتب شان نقل کرده اند. مرحوم قطب رواندی در این باره می‌نویسد: وقد أخبر بغیبته رسول الله صلى الله علیه وآله ثم أمیر المؤمنین علیه السلام ثم الحسن ثم الحسین ثم علی بن الحسین ، ثم محمد بن علی ، ثم جعفر بن محمد ، ثم موسى بن جعفر ، ثم علی بن موسى ، ثم محمد بن علی ، ثم علی بن محمد ، ثم الحسن ابن علی صلوات الله علیهم أجمعین . از غایب شدن حضرت مهدی علیه السلام، رسول خدا، امیرمؤمنان، امام حسن، امام حسین، علی بن الحسین ... حسن بن علی عسکری خبر داده اند. الراوندی، قطب الدین (متوفاى573هـ)، الخرائج والجرائح، ج2، ص953، تحقیق ونشر: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام ـ قم، الطبعة: الأولى، 1409هـ. اگر هریکی از آن بزرگواران در موضوع غیبت ایشان فقط یک روایت فرموده باشند، دوازده روایت می‌شود در حالی که از هریکی آنها چند روایت در این موضوع نقل شده است. ما در این نوشتار برخی از روایات را نقل کرده ایم. دسته اول: دو غیبت برای امام زمان یک دسته از روایات تصریح دارند که آن حضرت دو تا غیبت دارد؛ یکی غیبت صغری و دیگری غیبت کبرا : 1. روایت امام صادق (ع): (سند صحیح) مرحوم کلینی با سند صحیح از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که حضرت مهدی دارای دو غیبت کوتاه و طولانی خواهد بود: مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ لِلْقَائِمِ‏ غَیْبَتَانِ‏ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَى طَوِیلَةٌ الْغَیْبَةُ الْأُولَى لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَى لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. برای قائم علیه السلام دو غیبت است که یکی کوتاه و دیگری طولانی خواهد بود. در غیبت اول کسی جایگاه او را نمی‌داند؛ مگر شیعیان خاص آن حضرت و در غیب دیگر کسی جایگاهش را نمی‌داند؛ مگر خادمان خاص ایشان. الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الکافی، ج‏1، ص340، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعة الثانیة،1362 هـ.ش. بررسی سند روایت: الف: محمد بن یحیی العطار: نجاشی می‌گوید: او بزرگ شیعیان در زمان خود، شخصیت برجسته آنان بود وی مورد اعتماد و اطمینان و احادیث بسیاری از او نقل شده است: شیخ أصحابنا فی زمانه، ثقة، عین، کثیر الحدیث... النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص353، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ. ب: محمد بن الحسین أبی الخطاب: نجاشی می‌گوید: وی فرد با عظمت در میان علمای شیعه بوده و بسیار گرانقدر است. او روایات زیادی نقل کرده و مورد اعتماد و دارای شخصیت برجسته بود. تألیفات خوبی داشت و روایات او اطمینان آور است: جلیل من أصحابنا، عظیم القدر، کثیر الروایة، ثقة، عین، حسن التصانیف، مسکون إلى روایته... رجال النجاشی، ص334. و شیخ طوسی او را با عنوان «کوفی ثقه» یاد می‌کند: کوفی، ثقة. الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى460هـ)، رجال الطوسی، ص379، تحقیق: جواد القیومی الأصفهانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الأولى، 1415هـ.  ج: حسن بن محبوب: شیخ طوسی می‌گوید که وی اهل کوفه و مورد اعتماد است. بسیار گرانقدر و یکی از ارکان چهارگانه عصر خویش بوده است: کوفی، ثقة. وکان جلیل القدر، یعد فی الأرکان الأربعة فی عصره. الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى460هـ)، الفهرست، ص96، تحقیق: الشیخ جواد القیومی،‌ ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة،‌ چاپخانه: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الأولى1417 د: إسحاق بن عمار بن حیان الساباطی الصیرفی: شیخ طوسی او را ثقه دانسته است: إسحاق بن عمار، ثقة، له کتاب. رجال الطوسی، ص331 نتیجه: این روایت صحیح است. 2. روایت امام سجاد علیه السلام روایت دیگر که دو مقطع از غیبت را برای امام زمان علیه السلام بیان کرده، از امام سجاد علیه السلام این گونه نقل شده است. حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْکُلَیْنِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ الْحَنَّاطِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ ثَابِتٍ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علی السلام أَنَّهُ قَالَ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‏ بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّهِ وَ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ الْإِمَامَةُ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ أَنَّ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَى أَمَّا الْأُولَى فَسِتَّةُ أَیَّامٍ أَوْ سِتَّةُ أَشْهُرٍ أَوْ سِتُّ سِنِینَ وَ أَمَّا الْأُخْرَى فَیَطُولُ أَمَدُهَا حَتَّى یَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ أَکْثَرُ مَنْ یَقُولُ بِهِ فَلَا یَثْبُتُ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ قَوِیَ یَقِینُهُ وَ صَحَّتْ مَعْرِفَتُهُ وَ لَمْ یَجِدْ فِی نَفْسِهِ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْنَا وَ سَلَّمَ لَنَا أَهْلَ الْبَیْت. ثابت ثمالى از امام چهارم روایت کرده است که فرمود آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ ... در باره ما نازل شده و نیز آیه: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ؛ امامت در نسل حسین است تا روز قیامت، در باره ما نازل شده است. و به راستى براى قائم از ما دو غیبت است که یکى از دیگرى طولانی تر است اولى شش روز یا شش ماه یا شش سال است و دیگرى طول کشد تا بیشتر قائلین بآن از آن برگردند و بر آن ثابت نماند مگر کسى که یقین او قوى و معرفتش درست باشد و در دلش گرفت و گیرى نباشد از آنچه ما حکم میکنیم و تسلیم ما اهل بیت باشد.   الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى381هـ)، کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص324، ناشر:‌ اسلامیة ـ تهران‏، الطبعة الثانیة‏، 1395 هـ. 3. روایت امام باقر علیه السلام نعمانی صاحب کتاب «الغیبة» روایات متعددی در این زمینه نقل کرده و از جمله از امام باقر علیه السلام آورده است که آن حضرت دو غیبت دارد: حدثنا أحمد بن محمد بن سعید، قال: حدثنا علی بن الحسن، قال: حدثنا عبد الرحمن بن أبی نجران، عن علی بن مهزیار، عن حماد بن عیسى، عن إبراهیم بن عمر الیمانی، قال: سمعت أبا جعفر (علیه السلام) یقول:إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ وَسَمِعْتُهُ یَقُولُ لَا یَقُومُ الْقَائِمُ وَلِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَة. ابراهیم بن عمر یمانىّ گوید: از امام باقر علیه السّلام شنیدم که مى‏فرماید: «همانا صاحب این امر را دو غیبت است و نیز شنیدم مى‏فرماید: قائم در حالى قیام نمى‏کند که براى کسى بر گردن او بیعتى باشد». (یعنى تابعیّت هیچ دولتى را ندارد) کتاب الغیبة - محمد بن إبراهیم النعمانی ، ص 176، ح3 4. روایت امام صادق علیه السلام در روایت دیگر امام صادق علیه السلام نیز به موضوع دو غیبت حضرت تصریح می‌کند: وَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ حَازِمٍ مِنْ کِتَابِهِ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَیْسُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّى یَقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ قُتِلَ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ ذَهَبَ فَلَا یَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یَسِیرٌ لَا یَطَّلِعُ عَلَى مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وَلِیٍّ وَ لَا غَیْرِهِ إِلَّا الْمَوْلَى الَّذِی یَلِی أَمْرَ. و او از ابى عبد اللَّه (امام صادق) علیه السّلام که فرمود: صاحب این امر را دو غیبت است که یکى از آن دو آنقدر بدرازا میکشد که بعضى میگویند مرد و بعضى میگویند کشته شد و بعضى میگویند: رفت پس بجز اندکى از اصحاب او کسى بر امر او باقى نمیماند و از جایگاهش هیچ کس را از دوست و بیگانه اطلاعى نباشد مگر همان نوکرى که بکارهاى آن حضرت میرسد. صاحب کتاب در پایان کتاب می‌نویسد: ولو لم یکن یروى فی الغیبة إلا هذا الحدیث لکان فیه کفایة لمن تأمله. و اگر در باب غیبت بجز همین یک حدیث نقل نشده بود براى کسى که تأمّل در آن کند کافى بود. کتاب الغیبة - محمد بن إبراهیم النعمانی، ص176، ح 5 5. روایت امام صادق علیه السلام مرحوم کلینی در کافی از امام صادق علیه السلام روایت دیگری را نیز آورده است: 20 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا یَرْجِعُ مِنْهَا إِلَى أَهْلِهِ وَ الْأُخْرَى یُقَالُ هَلَکَ فِی أَیِّ وَادٍ سَلَکَ قُلْتُ کَیْفَ نَصْنَعُ إِذَا کَانَ کَذَلِکَ قَالَ إِذَا ادَّعَاهَا مُدَّعٍ فَاسْأَلُوهُ عَنْ أَشْیَاءَ یُجِیبُ فِیهَا مِثْلَه. مفضل بن عمر گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام میفرمود براى صاحب الامر دو غیبت است، در نخستین آنها بسوى خانواده‏اش مراجعت میکند. و در دیگرى مردم میگویند: هلاک شد و در کدام وادى افتاد: عرضکردم: اگر چنان شد. ما چه کنیم؟ فرمود: هر گاه کسى مدعى امامت شد، مسائلى از او بپرسید که مثل امام جواب دهد (اگر پاسخ درست نگفت، او امام نیست)   الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الکافی، ج‏1، ص341، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعة الثانیة،1362 هـ.ش. روایات این دسته فراوان است ما به همین مقدار اکتفا می‌کنیم. دسته دوم: خبر از غیبت کبرای امام زمان (ع) دسته دیگری از روایات به صورت مطلق یک نوع غیبت را برای آن حضرت بیان کرده اند و مراد همان غیببت کبرا و طولانی ایشان است. در این قسمت نیز روایات فراوان است در ابتد یک روایت با تصحیح سند و بقیه روایات را بعداز آن ذکر می‌نماییم: 1. روایت رسول خدا (ص) تَکُونُ‏ لَهُ‏ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ (سند صحیح) در این روایت صحیح، رسول خدا صلی الله علیه و‌آله از غایب شدن فرزندش حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خبر داده و تصریح نموده که غیبت او به گونه‌ای است که مردم در آن حیران می‌شوند: حَدَّثَنَا أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْمُتَوَکِّلُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطَّارُ جَمِیعاً قَالُوا حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ وَأَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ جَمِیعاً قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو عَلِیٍّ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ السَّرَّادُ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَکُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ‏ لَهُ‏ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ حَتَّى تَضِلَّ الْخَلْقُ عَنْ أَدْیَانِهِمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: مهدی از فرزندان من است، همنام و هم کنیه من است. او شبیه‌ترین شخص نسبت به من از نظر صورت و سیرت است. او دارای غیبتی است که مردم حیران هستند؛ به حدی که مردم از دین‌شان بر می‌گردند، در این زمان است که او همانند ستاره نفوذ کننده خواهد آمد و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد؛ همان‌گونه که پر از ظلم و جور شده است. الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى381هـ)، کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص287، ح4، ناشر:‌اسلامیة ـ تهران‏، الطبعة الثانیة‏، 1395 هـ. این روایت چند مطلب را ثابت می‌کند: 1.  حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از نسل رسول خدا صلی الله علیه وآله است؛ 2. آن حضرت غیبت طولانی خواهد داشت که در این دوران عده‌ای به خاطر عدم ایمان به گفته‌های رسول خدا صلی الله علیه وآله از دین خود خارج و گمراه می‌شوند. 3. حضرت مهدی (علیه السلام) در چنین دورانی ظهور خواهند کرد. 4. آن حضرت از نظر اخلاق و سیرت شبیه‌ترین فرد به رسول خدا صلی الله علیه وآله است. این مسأله می‌تواند در پاسخ به شبهه وهابیت که مدعی هستند آن حضرت در زمان ظهور خونریزی زیادی خواهد کرد، کاربرد زیادی دارد. بررسی سند روایت ا) علی بن الحسین بن بابویه: او از فقها و از موثقین و علماء قم است، نجاشی در باره او می‌گوید: شیخ القمیین فی عصره ومتقدمهم، وفقیههم، وثقتهم... النجاشی، أحمد بن علی، رجال النجاشی، ص261، مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم. و شیخ طوسی او را از فقهای بزرگ شیعه و ثقه می‌داند: کان فقیها، جلیلا، ثقة. الطوسی، محمد بن الحسن، الفهرست، ص157، مؤسسة نشر الفقاهة؛ الخوئی، السید أبو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج12، ص397ـ 398. ب) محمد بن الحسن بن فروخ الصفار: نجاشی می‌گوید: در میان عالمان شیعه قم، دارای قدر و منزلت، مورد اعتماد، گرانقدر و برتر از دیگران بوده و روایات او، افتادگی کمتری داشت: کان وجها فی أصحابنا القمیین، ثقة، عظیم القدر، راجحا، قلیل السقط فی الروایة. رجال النجاشی، ص354 ج) سعد بن عبد الله الأشعری: نجاشی او را عالم بزرگ، فقیه و چهره شناخته شده شیعه معرفی کرده است: شیخ هذه الطائفة وفقیهها ووجهها.... رجال النجاشی، ص177 و شیخ طوسی نیز می‌گوید که او گرانقدر و قابل اعتماد بوده است. جلیل القدر، ثقة. الفهرست، ص135 د) محمد بن الحسین أبی الخطاب: نجاشی می‌گوید: وی فرد با عظمت در میان علمای شیعه بوده و بسیار گرانقدر است، روایات زیادی نقل کرده و مورد اعتماد است و دارای شخصیت برجسته بود. تألیفات خوبی داشت و روایات او اطمینان آور است: جلیل من أصحابنا، عظیم القدر، کثیر الروایة، ثقة، عین، حسن التصانیف، مسکون إلى روایته... رجال النجاشی، ص334. و شیخ طوسی او را با عنوان «کوفی ثقه» یاد می‌کند: کوفی، ثقة. رجال الطوسی، ص379 هـ) حسن بن محبوب: شیخ طوسی می‌گوید که وی اهل کوفه و مورد اعتماد است. بسیار گرانقدر و یکی از ارکان چهارگانه عصر خویش بوده است: کوفی، ثقة. وکان جلیل القدر، یعد فی الأرکان الأربعة فی عصره. الفهرست، ص96 و) داود بن الحصین: داود بن حصین الأسدی: مولاهم، کوفی، ثقة. رجال النجاشی ، ص 159 ز)‌ ابو بصیر اسدی: او یکی از اصحاب اجماع است که علمای شیعه اتفاق دارند اگر روایتی با سند صحیح به او منتهی شود، صحیح است. نجاشی در باره او می‌نویسد: یحیى بن القاسم، أبو بصیر الأسدی، وقیل أبو محمد: ثقة، وجیه... «یحیی بن قاسم، أبو بصیر أسدی و گفته شده أبو محمد: مورد اعتماد و بزرگ قوم و دارای قدر منزلت بوده است». رجال النجاشی، ص441 نتیجه: این روایت سندش صحیح است. روایت فوق از طریق جابر بن عبد الله انصاری نیز نقل شده است: حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ بِهِ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ تَضِلُّ فِیهَا الْأُمَمُ ثُمَّ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ یَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً. جابر بن عبد اللَّه انصارى از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم روایت می‌ کند که فرمود: مهدى از فرزندان من است اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است، از نظر خلق و خلق شبیه‏ترین مردم به من است، براى او غیبت و حیرتى است که امّتها در آن گمراه شوند، سپس مانند شهاب ثاقب پیش آید و زمین را پر از عدل و داد نماید همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.                   کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص286،‌ح1 2. روایت رسول خدا (ص):  یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْقَائِمِ مِنْ وُلْدِکَ غَیْبَةٌ قَالَ إِی وَ رَبِّی در روایت دیگر رسول خدا صلی الله علیه وآله از غیبت امام زمان علیه السلام خبر داده و این موضوع را مایه آزمایش مؤمنان و غایب شدن حضرت را سری از اسرار الهی می‌داند: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَکِّلِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‏ ص إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع إِمَامُ أُمَّتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْهَا مِنْ بَعْدِی وَ مِنْ وُلْدِهِ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِی یَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً إِنَّ الثَّابِتِینَ عَلَى الْقَوْلِ بِهِ فِی زَمَانِ غَیْبَتِهِ لَأَعَزُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ فَقَامَ إِلَیْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْقَائِمِ مِنْ وُلْدِکَ غَیْبَةٌ قَالَ إِی وَ رَبِّی وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ یَا جَابِرُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ مَطْوِیٌّ عَنْ عِبَادِ اللَّهِ فَإِیَّاکَ وَ الشَّکَّ فِیهِ فَإِنَّ الشَّکَّ فِی أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کُفْرٌ ابن عبّاس از رسول خدا صلوات اللَّه علیه روایت کند که فرمود: علیّ بن- أبى طالب پس از من امام امّت و خلیفه من بر آنها خواهد بود و قائم منتظرى که زمین را پر از عدل و داد نماید همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد از فرزندان اوست و قسم به خدایى که مرا بشیر و نذیر مبعوث فرمود کسانى که در دوران غیبتش بر اعتقاد بدو ثابت باشند از کبریت احمر کمیاب‏ترند، آنگاه جابر بن- عبد اللَّه انصارىّ برخاست و پیش آمد و گفت: آیا قائمى که از فرزندان توست غیبت دارد؟ فرمود: به خدا چنین است تا در آن غیبت مؤمنان باز شناخته شده و کافران نابود شوند، اى جابر! این امر از امور الهى و سرّى از اسرار ربوبى و مستور از بندگان خدا است، مبادا در آن شکّ کنى که شکّ در امر خداى تعالى کفر است. کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص: 288، ح7 3. روایت امیر مؤمنان (ع): لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَةٌ أَمَدُهَا طَوِیلٌ امیر مؤمنان علیه السلام نیز تصریح می‌کند که حضرت مهدی علیه السلام غیبت طولانی دارد. شیخ صدوق روایت آن حضرت را با این متن نقل کرده است: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الشَّیْبَانِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْکُوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ الْآدَمِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَظِیمِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَةٌ أَمَدُهَا طَوِیلٌ کَأَنِّی بِالشِّیعَةِ یَجُولُونَ جَوَلَانَ النَّعَمِ فِی غَیْبَتِهِ یَطْلُبُونَ الْمَرْعَى فَلَا یَجِدُونَهُ أَلَا فَمَنْ ثَبَتَ مِنْهُمْ عَلَى دِینِهِ وَ لَمْ یَقْسُ قَلْبُهُ لِطُولِ أَمَدِ غَیْبَةِ إِمَامِهِ فَهُوَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا إِذَا قَامَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ فَلِذَلِکَ تَخْفَى وِلَادَتُهُ وَ یَغِیبُ شَخْصُه. عبد العظیم بن عبد اللَّه حسنى از امام نهم روایت کرده است که از گفته پدرانش حدیث کرده که امیر المؤمنین (ع) فرمود براى قائم ما غیبتى است که مدتش طولانى است گویا من شیعه را مى بینم که در غیبتش چون چهارپایان جولان میزنند و چراگاه میجویند و به دست نمى‏آورند آگاه باشید هر کدامشان بر دین خود ثابت بماند و براى طول غیبت امام دلش دچار قساوت نشود او در روز قیامت در درجه من با من است سپس فرمود براستى قائم ما چون قیام کند براى کسى در گردن او بیعتى نباشد و از این جهت است که ولادتش پنهان و شخص او غائب است. کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص 303، ح14 4. روایت امام حسین (ع) : لَهُ غَیْبَةٌ یَرْتَدُّ فِیهَا أَقْوَامٌ وَ یَثْبُتُ فِیهَا عَلَى الدِّینِ آخَرُونَ امام حسین علیه السلام نیز شبیه فرمایش امیرمؤمنان علیه السلام غیبت حضرت مهدی را به گونه طولانی بیان کرده است که یک عده در شک و تردید می‌افتند: 3 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ أَخْبَرَنَا وَکِیعُ بْنُ الْجَرَّاحِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَلِیطٍ قَالَ قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ الْإِمَامُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ یُحْیِی اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ یُظْهِرُ بِهِ دِیْنَ الْحَقِّ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ لَهُ غَیْبَةٌ یَرْتَدُّ فِیهَا أَقْوَامٌ وَ یَثْبُتُ فِیهَا عَلَى الدِّینِ آخَرُونَ فَیُؤْذَوْنَ وَ یُقَالُ لَهُمْ مَتى‏ هذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ أَمَا إِنَّ الصَّابِرَ فِی غَیْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّکْذِیبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّیْفِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ. عبد الرحمن بن سلیط می‌گوید حسین بن على بن ابى طالب علیهما السّلام فرمود ما دوازده مهدى داریم اول آنها امیر المؤمنین على بن ابى طالب است و آخر آنها نهمین فرزند من است و او است امام قائم بحق که خدا به واسطه او زمین را پس از مردگى زنده کند و دین را آشکار کند و بر همه اینها پیروز نماید و اگر چه مشرکان را بد آید براى او غیبتى است طولانى که جمعى در آن از دین بیرون روند و دیگران بر دین پا برجا بمانند و آزار کشند و به آنها گفته شود این وعده چه وقت عملى شود اگر شما راست‏گویانید آگاه باشید که صبرکنندگان در غیبت او بر آزار و تکذیب بمانند جهادکنندگان با شمشیرند در رکاب رسول خدا (ع). کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص 317، ح3 5. روایت امام سجاد (ع) : فِی الْقَائِمِ مِنَّا سُنَنٌ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ امام سجاد علیه السلام می‌فرماید:‌ حضرت مهدی سنت های انبیاء را دارد و سنت حضرت موسی غیبت و خوف اوست که در وجود حضرت مهدی است: حَدَّثَنَا الشَّرِیفُ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُوسَى بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هِلَالٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى الْکِلَابِیِّ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِیهِ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ قَالَ سَمِعْتُ سَیِّدَ الْعَابِدِینَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَقُولُ فِی الْقَائِمِ مِنَّا سُنَنٌ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ سُنَّةٌ مِنْ أَبِینَا آدَمَ علیه السلام وَ سُنَّةٌ مِنْ نُوحٍ وَ سُنَّةٌ مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ سُنَّةٌ مِنْ مُوسَى وَ سُنَّةٌ مِنْ عِیسَى وَ سُنَّةٌ مِنْ أَیُّوبَ وَ سُنَّةٌ مِنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله فَأَمَّا مِنْ آدَمَ وَ نُوحٍ فَطُولُ الْعُمُرِ وَ أَمَّا مِنْ إِبْرَاهِیمَ فَخَفَاءُ الْوِلَادَةِ وَ اعْتِزَالُ النَّاسِ وَ أَمَّا مِنْ مُوسَى فَالْخَوْفُ وَ الْغَیْبَةُ وَ أَمَّا مِنْ عِیسَى فَاخْتِلَافُ النَّاسِ فِیهِ وَ أَمَّا مِنْ أَیُّوبَ فَالْفَرَجُ بَعْدَ الْبَلْوَى وَ أَمَّا مِنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله فَالْخُرُوجُ بِالسَّیْف. سعید بن جبیر گوید از امام چهارم شنیدم می فرمود در قائم از روش هفت پیغمبر باشد روشى از پدر ما آدم و روشى از نوح و روشى از ابراهیم و روشى از موسى و روشى از عیسى و روشى از ایوب و روشى از محمد (ص)، روش آدم و نوح طول عمر است و از ابراهیم پنهانى ولادت است و کناره‏گیرى از مردم و از موسى ترس و غیبت است و از عیسى اختلاف مردم در باره او است و از ایوب فرج بعد از گرفتاریست و از محمد (ص) خروج با شمشیر است.  کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص 322، ح3 6. روایت امام باقر (ع) : وَ أَمَّا شَبَهُهُ مِنْ مُوسَى ع فَدَوَامُ خَوْفِهِ وَ طُولُ غَیْبَتِهِ امام باقر علیه السلام نیز شباهت های رسولان الهی را بیان کرده و از جمله شباهت حضرت مهدی علیه السلام را با حضرت موسی، طولانی بودن غیبت آن حضرت می‌داند. متن روایت به نقل شیخ صدوق این است: وَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ الْحَنَّاطِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیِّ الطَّحَّانِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ إِنَّ فِی الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله شَبَهاً مِنْ خَمْسَةٍ مِنَ الرُّسُلِ یُونُسَ بْنِ مَتَّى وَ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ وَ مُوسَى وَ عِیسَى وَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله فَأَمَّا شَبَهُهُ مِنْ یُونُسَ بْنِ مَتَّى فَرُجُوعُهُ مِنْ غَیْبَتِهِ وَ هُوَ شَابٌّ بَعْدَ کِبَرِ السِّنِّ وَ أَمَّا شَبَهُهُ مِنْ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ علیه السلام فَالْغَیْبَةُ مِنْ خَاصَّتِهِ وَ عَامَّتِهِ وَ اخْتِفَاؤُهُ مِنْ إِخْوَتِهِ وَ إِشْکَالُ أَمْرِهِ عَلَى أَبِیهِ یَعْقُوبَ علیه السلام مَعَ قُرْبِ الْمَسَافَةِ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِیهِ وَ أَهْلِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ أَمَّا شَبَهُهُ مِنْ مُوسَى علیه السلام فَدَوَامُ خَوْفِهِ وَ طُولُ غَیْبَتِهِ وَ خَفَاءُ وِلَادَتِهِ وَ تَعَبُ شِیعَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ مِمَّا لَقُوا مِنَ الْأَذَى وَ الْهَوَانِ إِلَى أَنْ أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ظُهُورِهِ وَ نَصْرِهِ وَ أَیَّدَهُ عَلَى عَدُوِّهِ ... محمد بن مسلم ثقفى طحان می‌گوید حضور ابو جعفر امام پنجم رسیدم و قصد داشتم در باره قائم آل محمد از او پرسش کنم بدون سؤال به من فرمود اى محمد بن مسلم به راستى در قائم از خاندان محمد (ع) روش از پنج پیغمبر است یونس بن متى، یوسف بن یعقوب و موسى و عیسى و محمد صلوات اللَّه علیهم روش از یونس بن متى اینست که بعد از غیبت خود بر میگردد در حالى که جوانست و سن بسیارى دارد و اما روش از یوسف بن یعقوب اینست که از خاص و عام غائب است و از برادرانش پنهانست و امر او بر پدرش یعقوب پوشیده است با آنکه مسافت میان او و پدرش و خاندانش و شیعیانش کم است و امام روش موسى علیه السّلام خوف مداوم، طول غیبت و خفاء ولادت و رنج و تعب شیعیان بعد از وى بر اثر آزار و خوارى که از دشمنان بینند تا آنگاه که خداى عز و جل اجازه ظهور او را دهد و او را یارى کند و بر دشمنش تأیید نماید. ...   کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص: 328، ح7 7. روایت امام صادق (ع) : أَمَا وَ اللَّهِ لَیَغِیبَنَّ إِمَامُکُمْ سِنِیناً مِنْ دَهْرِکُمْ امام صادق علیه السلام در روایتی از غیبت طولانی آن حضرت خبر داده و این مسأله را مایه آزمایش و امتحان مردم آخر الزمان می‌داند: حَدَّثَنَا أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ جَمِیعاً قَالُوا حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُسَاوِرِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِیَّاکُمْ وَ التَّنْوِیهَ أَمَا وَ اللَّهِ لَیَغِیبَنَّ إِمَامُکُمْ سِنِیناً مِنْ دَهْرِکُمْ وَ لَتُمَحَّصُنَّ حَتَّى یُقَالَ مَاتَ أَوْ هَلَکَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَکَ وَ لَتَدْمَعَنَّ عَلَیْهِ عُیُونُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَتُکْفَؤُنَّ کَمَا تُکْفَأُ السُّفُنُ فِی أَمْوَاجِ الْبَحْرِ وَ لَا یَنْجُو إِلَّا مَنْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ وَ کَتَبَ فِی قَلْبِهِ الْإِیمَانَ وَ أَیَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ لَتُرْفَعَنَّ اثْنَتَا عَشْرَةَ رَایَةً مُشْتَبِهَةً لَا یُدْرَى أَیٌّ مِنْ أَیٍّ قَالَ فَبَکَیْتُ فَقَالَ لِی مَا یُبْکِیکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ لَا أَبْکِی وَ أَنْتَ تَقُولُ اثْنَتَا عَشْرَةَ رَایَةً مُشْتَبِهَةً لَا یُدْرَى أَیٌّ مِنْ أَیٍّ فَکَیْفَ نَصْنَعُ قَالَ فَنَظَرَ إِلَى شَمْسٍ دَاخِلَةٍ فِی الصُّفَّةِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ تَرَى هَذِهِ الشَّمْسَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ اللَّهِ لَأَمْرُنَا أَبْیَنُ مِنْ هَذِهِ الشَّمْس. مفضل بن عمر جعفى می‌گوید از امام ششم شنیدم می‌فرمود از ثنویه (معتقدان به یزدان و اهریمن) بر حذر باشید به خدا امام شما مدتى از عمرش غایب باشد و آزمایش شوید تا گویند مرده است یا نابود شده در کدام دره رفته چشم مؤمنان بر او سخت بگرید و چون امواج دریا زیر و رو شوند و کسى نجات نیابد مگر آنکه خدا از او عهد ولایت گرفته و ایمان را در دلش نقش کرده و بارواح از آن خود ویرا کمک کرده، دوازده پرچم اشتباهکارى بالا رود که یکى از دیگرى شناخته نشود و معلوم نباشد کدام از کیست؟ من گریستم، فرمود اى ابا عبد اللَّه چه تو را گریانید گفتم چرا نگریم با اینکه شما می‌فرمائید دوازده پرچم اشتباهکارى بالا میرود که معلوم نباشد کدام از کیست؟ ما چه کنیم؟ گوید نگاهى بپرتو آفتاب افکند که در گوشه ایوان تابیده بود و فرمود اى ابا عبد اللَّه این آفتاب را مى‏بینى؟ عرضکردم آرى؛ فرمود امر امامت ما از این آفتاب روشنتر است.          کمال الدین و تمام النعمة، ج‏2، ص 347، ح35 8. روایت امام کاظم (ع): یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَلَا یَغِیبُ عَنْ‏ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ (سند صحیح) امام موسی بن جعفر علیه السلام «نعمت باطنی» را در آیه «وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَباطِنَةً»، امام زمان علیه السلام می‌داند که از نظرها غایب شده اند و تصریح می‌کند که آن حضرت تنها از دیدگان غایب است نه از قلوب مؤمنان. مرحوم شیخ صدوق این روایت را با سند صحیح این گونه آورده است: - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ سَیِّدِی مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَ‏ «وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَباطِنَةً» (لقمان/20) فَقَالَ علیه السلام: النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ الْإِمَامُ الظَّاهِرُ وَالْبَاطِنَةُ الْإِمَامُ الْغَائِبُ فَقُلْتُ لَهُ وَیَکُونُ فِی الْأَئِمَّةِ مَنْ یَغِیبُ قَالَ نَعَمْ یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَلَا یَغِیبُ عَنْ‏ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ ذِکْرُهُ وَهُوَ الثَّانِی‏ عَشَرَ مِنَّا یُسَهِّلُ اللَّهُ لَهُ کُلَّ عَسِیرٍ وَیُذَلِّلُ لَهُ کُلَّ صَعْبٍ وَیُظْهِرُ لَهُ کُنُوزَ الْأَرْضِ وَیُقَرِّبُ لَهُ کُلَّ بَعِیدٍ وَیُبِیرُ بِهِ کُلَّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَیُهْلِکُ عَلَى یَدِهِ کُلَّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ ذَلِکَ ابْنُ سَیِّدَةِ الْإِمَاءِ الَّذِی تَخْفَى عَلَى النَّاسِ وِلَادَتُهُ وَلَا یَحِلُّ لَهُمْ تَسْمِیَتُهُ حَتَّى یُظْهِرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً. محمّد بن زیاد أزدىّ گوید: از سرور خود موسى بن جعفر علیهما السّلام از تفسیر این کلام الهى پرسیدم: «و نعمتهاى آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانى داشته است» فرمود: نعمت ظاهری امام ظاهر و نعمت باطنی امام غائب است، گفتم: آیا در میان ائمه کسى هست که غائب شود؟ فرمود: آرى، شخص او از دیدگان مردم غایب مى‏شود امّا یاد او از قلوب مؤمنین نمی‌رود و او دوازدهمین فرد از ما امامان است، خداوند براى او هر امر سختى را آسان و هر امر دشوارى را هموار سازد و گنجهاى زمین را برایش آشکار کند و هر دوری را براى وى نزدیک سازد و به توسّط وى تمامى‏ جبّاران لجوج را نابود کند و هر شیطان سرکشی را به دست او هلاک می‌کند، او فرزند سرور کنیزان است کسى که ولادتش بر مردمان پوشیده و ذکر نامش بر آنها روا نیست تا آنگاه که خداى تعالى او را ظاهر ساخته و زمین را پر از عدل و داد نماید؛ همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد. کمال الدین وتمام النعمة، ص368 این روایت نیز سندش صحیح است، برای اطلاع از تصحیح سند ‌آن به این آدرس مراجعه فرمایید: http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=2464 9. روایت امام رضا (ع): ذَاکَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی یُغَیِّبُهُ اللَّهُ فِی سِتْرِهِ (سند صحیح) امام هشتم علیه السلام به ریان بن صلت می‌فرماید: صاحب الامر چهارمین شخص از فرزندان من است که خداوند او را زیر پرده غیبت قرار می‌دهد: 7- حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام: أَنْتَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ؟ فَقَالَ أَنَا صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ وَ لَکِنِّی لَسْتُ بِالَّذِی أَمْلَؤُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَکَیْفَ أَکُونُ ذَلِکَ عَلَى مَا تَرَى مِنْ ضَعْفِ بَدَنِی وَإِنَّ الْقَائِمَ‏ هُوَ الَّذِی‏ إِذَا خَرَجَ‏ کَانَ فِی سِنِّ الشُّیُوخِ وَمَنْظَرِ الشُّبَّانِ قَوِیّاً فِی بَدَنِهِ حَتَّى لَوْ مَدَّ یَدَهُ إِلَى أَعْظَمِ شَجَرَةٍ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ لَقَلَعَهَا وَلَوْ صَاحَ بَیْنَ الْجِبَالِ لَتَدَکْدَکَتْ صُخُورُهَا یَکُونُ مَعَهُ عَصَا مُوسَى وَخَاتَمُ سُلَیْمَانَ علیه السلام ذَاکَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی یُغَیِّبُهُ اللَّهُ فِی سِتْرِهِ مَا شَاءَ ثُمَّ یُظْهِرُهُ فَیَمْلَأُ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً. ریان بن صلت می‌گوید به امام رضا علیه السلام عرض کردم شما صاحب الامر هستید؟ فرمود من هم صاحب الامرم ولى آن صاحب الامر نیستم که زمین را پر از عدالت کند چنانچه پر از ستم شده است و چگونه او باشم با اینکه مى‏بینى بدنم ضعیف است ولى قائم آنست که چون ظهور کند در سن پیرانست و سیماى جوانان دارد نیرومند باشد تا بجائى که اگر دست به بزرگترین درخت زمین اندازد آن را از جا بکند و اگر میان کوهها نعره کشد سنگهاى آنها از هم بپاشد با او است عصاى موسى و خاتم سلیمان علیهما السلام او چهارمین فرزند من است خدا او را زیر پرده خود دارد تا بخواهد سپس او را ظاهر کند تا زمین را پر از عدل و داد کند چنانچه پر از جور و ستم شده است. الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى381هـ)، کمال الدین و تمام النعمة، ص 376، تحقیق: علی اکبر الغفاری، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ( التابعة ) لجماعة المدرسین ـ قم، 1405هـ . این روایت نیز صحیح است و سند آن در آدر ذیل بررسی شده است: http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=2464 10. روایت امام عسکری (ع) : أَمَا إِنَّ لِوَلَدِی غَیْبَةً یَرْتَابُ فِیهَا النَّاسُ إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّه امام عسکری علیه السلام نیز از وجود فرزندش امام زمان علیه السلام و غیبت طولانی او خبر داده است: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْعَطَّارُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ الْبَغْدَادِیُّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام یَقُولُ کَأَنِّی بِکُمْ وَ قَدِ اخْتَلَفْتُمْ بَعْدِی فِی الْخَلَفِ مِنِّی أَمَا إِنَّ الْمُقِرَّ بِالْأَئِمَّةِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص الْمُنْکِرَ لِوَلَدِی کَمَنْ أَقَرَّ بِجَمِیعِ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ ثُمَّ أَنْکَرَ نُبُوَّةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ الْمُنْکِرُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَمَنْ أَنْکَرَ جَمِیعَ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ لِأَنَّ طَاعَةَ آخِرِنَا کَطَاعَةِ أَوَّلِنَا وَ الْمُنْکِرَ لِآخِرِنَا کَالْمُنْکِرِ لِأَوَّلِنَا أَمَا إِنَّ لِوَلَدِی غَیْبَةً یَرْتَابُ فِیهَا النَّاسُ إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل. موسى بن جعفر بن وهب بغدادى می‌گوید از امام حسن عسکرى (ع) شنیدم مى‏فرمود: گویا مى‏بینم شما بعد از من در باره جانشینم اختلاف دارید. آگاه باشید که هر کس به امامان بعد از پیغمبر اعتراف کند و منکر امامت فرزندم شود، چون کسى باشد که به همه پیغمبران و رسل خدا اعتراف کند و منکر نبوت رسول خدا (ص) گردد و منکر رسول خدا مانند منکر همه پیغمبران خداست؛ زیر اطاعت آخر ما چون طاعت اول ما لازم است آگاه باشید که براى فرزندم غیبتى است که همه مردم در آن به شک افتند مگر آن که خدایش نگهدارد.        کمال الدین و تمام النعمة، ج‏2، ص 409 روایات در این قسمت فراوان است و ما گلچینی از آن ها را در این نوشتار آورده ایم. نتیجه: طبق روایت صحیح در دسته اول و روایات صحیح در دسته دوم،‌ همه ائمه معصومین علیهم السلام از وقوع غیبت صغری و کبرای امام زمان علیه السلام خبر داده است و نکته مهم این است که شیعیان و محبان آن حضرت در این دوران بر عقیده شان محکم و استوار بمانند و به امید روزی بنشینند که چهره زیبایش از پس پرده غیبت به در آید و جهان از قدومش روشن و عدالت به فرمان او در روی زمین حاکم شود.